Opisywany teren nastręcza różnego typu komplikacji w zakresie języka szkolnego. Szkoły z językiem wykładowym ukraińskim na tym terenie zaczęły bowiem powstawać po 1990 roku. Na przykład w okręgu donieckim w 1990 roku spośród 1399 szkół tylko 103 były to szkoły z językiem nauczania ukraińskim. W pozostałych nauka odbywała się po rosyjsku. Liczba szkół z językiem nauczania ukraińskim w szybkim tempie zwiększa się.
Również nauczyciele mają problem z językiem ukraińskim. Sprawami języka w szkołach żywo interesują się i dziennikarze i naukowcy rodzimi zagraniczni.
„Powstają nierówne warunki w sferze oświaty. Liczba uczniów w klasach z językiem ukraińskim jest 3-5 krotnie mniejsza niż w klasach z językiem rosyjskim. Obowiązek nauczania języka obcego od klasy pierwszej obejmuje tylko klasy „ukraińskie”. Modernizację programów nauczania przeprowadzono tylko w klasach „ukraińskich”. W nowopowstających gimnazjach humanistycznych tworzy się klasy z wykładowym językiem ukraińskim. Na wykładowców wywiera się psychologiczną presję, nagradzając tych, którzy prowadzą zajęcia w języku ukraińskim. Wpływa to na zmniejszenie liczby specjalistów, znających język rosyjski” .
O problemach szkolnictwa ukraińskojęzycznego i rosyjskojęzycznego znaleźć można sporo literatury, a także przeczytać różne wypowiedzi rodzimych dziennikarzy i naukowców w Internecie. W dalszym ciągu chcę zająć się językiem polskim w szkolnictwie, a także w nauczaniu go na uczelniach wyższych, ponadto wskazać również na inne formy nauczania języka polskiego jako ojczystego oraz jako obcego. Warto również uwagę zwrócić na wysoki prestiż języka polskiego w tym regionie wśród uczących się. Tu ważnym zadaniem ośrodków polonijnych jest m.in. nauczanie języka polskiego, jego promocja, a także doskonalenie wiedzy o przeszłości i teraźniejszości Polski.
W szkołach średnich Berdiańska, wykładany jest język polski. Język polski jest tu przedmiotem obowiązkowym, a także wykładany jest w formie nauczania fakultatywnego. W Berdiańsku w szkole nr 15 jest jedna gabinet języka polskiego. Na lekcje języka polskiego uczęszczają dzieci różnych narodowości. Najczęściej są to dzieci z rodzin mieszanych, które z trudnością określają swoją narodowość, często też nie wiedzą, jakiej narodowości są rodzice.
W przeprowadzonych ankietach wśród młodzieży szkół średnich za najczęstszą przyczynę pobierania nauki języka polskiego wymienia się:
- gdyż jest to język ojca i dziadka, zawsze on mi się podobał;
- w mojej genealogii są polskie korzenie. Oprócz tego język polski jest interesujący i wyjątkowy;
- mnie interesuje polska kultura; najlepiej kulturę państwa reprezentuje język; cenię Polaków za patriotyzm, demokrację i religię;
- interesuje mnie polska historia i kultura;
- chcę opanować większą liczbę języków
– tak wypowiadają się 15-letni uczniowie.
Trochę młodsi 13-latkowie uzasadniają wybór języka następująco:
- jest to interesujące, chcę znać więcej języków obcych;
- bardzo mi się podoba ten język;
- władać jeszcze jednym językiem obcym jest nieszkodliwe;
- Polski, dlatego, że Polska jest naszym sąsiadem, w przyszłości mam nadzieję bywać w Polsce;
- babcia moja była Polką, podoba mi się państwo polskie, w przyszłości chciałbym tam zamieszkać.
Liczba uczących się języka polskiego wzrasta z każdym rokiem wśród młodzieży szkolnej. Rodzice często zadają pytania: a czy moje dziecko, może chodzić na lekcje polskiego, w rodzinie dalekiej dziadek był Polakiem – uzasadnia jedna z informatorek.
Z każdym rokiem liczba uczniów, która jest zainteresowana nauczaniem języka polskiego wzrasta. Liderzy organizacji polskich różnie ten wzrost interpretują:
Język polski posiada bardzo wysoki prestiż, babcie coraz częściej zaczynają mówić o swoich korzeniach, powstaje zatem „swoistość” i pytanie „kim jestem”, jakiego języka chcę się uczyć?
Z każdym rokiem język polski staje się coraz bardziej popularny wśród młodzieży studiującej. Na wyższych uczelniach państwowych i niepaństwowych w Berdiańsku młodzież uczy się języka i kultury polskiej. Na uczelniach wyższych język polski jest wykładany jako język obcy, jako przedmiot obowiązkowy, a także język polski w liczbie godzin większej niż przewiduje program z poszerzeniem wiedzy o historii, geografii, turystyce w Polsce. Niektóre uczelnie wyższe mają podpisane porozumienia o współpracy z uczelniami w Polsce, gdzie wysyłają studentów na praktyki językowe. Na przykład Polsko-Ukraiński Wydział Politologiczno-Socjologiczny Berdiańskiego Uniwersytetu Managementu i Biznesu ma podpisaną umowę z wyższa uczelnią w Tyczynie i Rzeszowie dokąd kieruje swych studentów na studia magisterskie.
Przeprowadzałam ankiety m.in. wśród studentów Polsko-Ukraińskiego Wydziału Politologiczno-Socjologicznego Berdiańskiego Uniwersytetu Managementu i Biznesu. Podam kilka odpowiedzi na pytanie: „Dlaczego Pan/Pani uczy się języka polskiego?”. Odpowiedzi są następujące:
- Bardzo lubię języki obce. Język polski uczę dlatego, aby poznać kolejny język obcy, bardzo chciałabym pojechać do Polski, tam pracować, ewentualnie zamieszkać;
- myślę, że język polski jest piękny i bardzo podobny do ukraińskiego. W przyszłości chcę współpracować z firmami polskimi, stąd też chcę nauczyć się polskiego;
- po pierwsze bardzo chcę opanować większą liczbę języków dziś jest to bardzo ważne;
- polski, dlatego, że Polska jest naszym sąsiadem, państwo szybko się rozwija i jest w Unii Europejskiej; chcę znać kolejny język oby, ile języków obcych znasz, tyle razy jesteś człowiekiem;
- uczę się języka polskiego, aby w przyszłości w tym kierunku pracować; pragnę współpracować z partnerami polskimi w zakresie turystyki.
Jak widać, są dwa główne powody atrakcyjności języka polskiego wśród studentów:
• poznawczy,
• ekonomiczny.
O zainteresowaniu wśród studentów językiem polskim podają też strona internetowa lub gazety redagowane przez liderów organizacji polonijnych.
„Ze względu na duże zainteresowanie polską kulturą wśród młodzieży akademickiej Zarząd Towarzystwa „Odrodzenie” i władze Berdiańskiego Instytutu Przedsiębiorczości zawarły umowę o powołanie Centrum Języka i Kultury Polskiej. Podkreślmy, że w tej chwili w Katedrze Języków Obcych i Filologii Słowiańskiej pracuje trzech nauczycieli-polonistów, a naukę języka polskiego pobiera ponad 150 studentów. Centrum będzie się mieściło w nowym budynku uczelni. Umowa przewiduje utworzenie wyposażonej w sprzęt audiowizualny auli i biblioteki polskiej”.
W sumie na uczelni wyższej w Berdiańsku języka polskiego uczy się ponad 500 studentów. Z wypowiedzi liderów Towarzystwa zainteresowanie językiem polskim wciąż rośnie. Z różnych uczelni w Berdiańsku zwracają się do organizacji polonijnej o pomoc zorganizowania i prowadzenia języka polskiego w poszczególnych jednostkach naukowych.
Popularną formą nauczania języka polskiego są kursy prowadzone przy stowarzyszeniach i przy parafiach rzymsko-katolickich. Przeważnie zajęcia odbywają się w soboty i niedziele, rzadziej też w tygodniu. Osoby zapisane na zajęcia uczęszczają przez cały rok prawie w 100%. Takie formy nauczania są bardzo dobrym rozwiązaniem dla Towarzystw konkurujących w jednym mieście.
Warto zaznaczyć, że języka polskiego uczą się dzieci z Domu Dziecka w Berdiańsku, które w większości są polskiego pochodzenia. W Domu Polskim w Berdiańsku, gdzie odbywają się zajęcia poznają nie tylko język i kulturę polską, ale także są wspomagane materialnie i wspierane duchowo przez wolontariuszy Domu Polskiego. Około 30 dzieci przychodzi 2-3 razy w tygodniu na lekcje polskiego, tu uczą się także polskich piosenek, tańców. Często z niechęcią wracają do budynku Domu Dziecka.
Warto wspomnieć także o materiałach dydaktycznych w języku polskim, z których uczniowie, studenci i dorośli mają możliwość uczyć się języka polskiego. Przede wszystkim są to podręczniki, literatura piękna, filmy wideo i inne. Materiały dydaktyczne trafiają tam przeważnie dzięki pomocy Polonijnego Centrum Nauczycielskiego w Lublinie, Fundacji im. T. Goniewicza, Stowarzyszeniu „Wspólnota Polska”, Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie, i in. O początkowych problemach podstawowych materiałów dydaktycznych nie będę tu pisać, zaznaczę jedynie, że są już ogólnodostępne, a w największym ośrodku naukowo-dydaktycznym na terenie południowo-wschodniej Ukrainy istnieje nawet polska biblioteka. „Ponad pięć tysięcy książek polskich – jest niezły zalążek prawdziwego ośrodka naukowo-edukacyjnego. Książka jest podstawowym nośnikiem języka, kultury i tradycji narodowej. Oficjalne otwarcie pierwszej polskiej biblioteki na Ukrainie Wschodniej było zaplanowane w 2008 roku. W sprawę przewozu tego bezcennego daru na Ukrainę zaangażował się Konsul Generalny RP w Charkowie Grzegorz Seroczyński. We wrześniu Pan Konsul osobiście busem konsularnym dostarczył literaturę do Charkowa. Rząd Główny PKOT „Odrodzenie” podjął decyzję stworzenia biblioteki polskiej przy Centrum Języka i Kultury Polskiej, który od dwóch lat działa przy Uniwersytecie Managementu i Biznesu. Władze uczelni mają dofinansować zakup regałów dla ponad 4 tys. książek. Będzie to ważny ośrodek naukowo-edukacyjny, ze zbiorów którego będą korzystać Polacy Berdiańska, studenci wszystkich uczelni miasta oraz osoby zainteresowane poznaniem kultury polskiej”.
Ankietowani i osoby udzielające wywiadów uczniowie i studenci szkół i uczelni wyższych w Berdiańsku potwierdzają również chęć biegłego posługiwania się językiem polskim w mowie i piśmie, chęć umiejętności literatury polskiej lub też w języku polskim, a młodzież deklaruje chęć studiowania w Polsce. Niektórym z nich się udaje; w Polsce wybierają różne kierunki studiów, zgodnie z zainteresowaniami, na różnych uczelniach.
Osoby starsze udzielające wywiadów również posiadają pragnienie, aby biegle mówić i pisać w języku polskim, a także odszukać swoich najbliższych w Polsce i z nimi komunikować się po polsku. Często deklarują, że ich dziadkowie lub rodzice mówili po polsku, u niektórych tylko jedno z rodziców mówiło w języku polskim.
Dr Helena Krasowska, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
ua 
pl 
