Ukazał się II tom prac naukowych “Fenomen pogranicz kulturowych: współczesne tendencje”

Spis treści tutaj (PDF)


Prof. dr hab. Tadeusz Bujnicki (Kraków)
LITWA NA POLSKICH KRESACH. PRZEMIANY ZNACZEŃ
Autor próbuje dokonać analizy pojęć Kresy i pogranicza, zwracając uwagę na fakt, iż mówienie o kresach poprzez optykę pogranicza pozwala wyznaczyć specyficzne mechanizmy funkcjonowania wschodnich ziem Rzeczypospolitej. Mówiąc o życiu literackim na Litwie autor zaznacza, że badania należy rozszerzyć na różne formy kontaktu literatur i twórców różnych narodowości; na wspólne inspiracje i lektury, osobiste znajomości, podobną lokalizację przestrzenną oraz problematykę translacyjną.


Prof. dr hab. Krzysztof Zajas (Kraków)
MIASTA POGRANICZA – WILNO I DYNEBURG
Mówiąc o „miastach pogranicza” odwołujemy się do dwóch pojęć o szerokich i wieloznacznych konotacjach kulturowych, których nie sposób używać bez doprecyzowania ich zakresów znaczeniowych: pogranicze i miasto. Właśnie mechanizmom funkcjonowania pogranicznych miast został poświęcony ten artykuł.


Dr Irena Kotowicz-Borowy (Warszawa)
KRESY JAKO SWOISTY EKOSYSTEM SPOŁECZNY
Każdy ekosystem społeczny funkcjonuje w jakimś krajobrazie kulturowym, w którym charakter poszczególnych jego komponentów oraz system ekologiczny wystawiony jest i był na wpływy antropogeniczne, przez co traktowany jest w kategoriach dóbr kultury. Właśnie pod tym kątem autorka analizuje Kresy Wschodnie.


Doc. dr Lech Suchomłynow (Kijów-Berdiańsk)
МЕТАФІЗИЧНИЙ СМУТОК СТАМБУЛА У ТВОРЧОСТІ ТА ЖИТТІ ОРХАНА ПАМУКА
Twórczość tureckiego pisarza-noblisty Orhana Pamuka jawi sobą syntezę zachodnioeuropejskiej tradycji i wschodniej filozofii egzystencjalnej. Nawet pobieżna analiza utworów pozwala stwierdzać, że ten artysta jest wrażliwy na kwestie wielokulturowości i reprezentuje typowo pograniczną wizję świata.
„Inny” jest stałym elementem świata przedstawionego wszystkich powieści Pamuka. Zdaniem pisarza właśnie utracona różnorodność etniczna w dużym stopniu decydowała o wizerunku wielkiego niegdyś imperium i w pewnym stopniu była świadectwem ciągłości tradycji bizantyjskich. W powieściach Pamuka ślady innych kultur – to nie tylko chwyt artystyczny, stwarzający koloryt lokalny, lecz, przede wszystkim, nośniki ukrytych sensów i idei.


Mgr Katarzyna Powęska (Rzeszów)
FIGURA MIEJSCA NA ROZDROŻU W ŚWIETLE UTWORÓW MELCHIORA WAŃKOWICZA
Literatura kresowa charakteryzuje się bogatą topicznością. Jest to proces, który wciąż ewoluuje i generuje repertuar nowych znaczeń słownych. W odniesieniu do tematyki kresowej funkcjonują stałe toposy, takie jak: topos arkadyjski (locus amoenus) i topos ubi sunt <łac. dosł. ‘gdzież są’>, przedmurza, gniazda ojczystego, exodusu, ojczyzny utraconej, podróży, wędrowca, Troi, „małej Itaki”, czy właśnie rozdroża.
Zgodnie z tematem niniejszego szkicu autorka próbuje prześledzić topos rozdroża, który funkcjonuje w odniesieniu do literatury kresowej w świetle utworów Wańkowicza.


Doc. dr Lech Suchomłynow (Kijów-Berdiańsk)
UKRAINA W UTWORACH HISTORYCZNYCH JAROSŁAWA IWASZKIEWICZA
Ukraina jest stale uobecniającym się elementem w twórczości Jarosława Iwaszkiewicza. Obraz tej ziemi bedzie zmieniał się wraz z rozwojem świadomości artysty, co da się zaobserwować na przykładzie utworów pochodzących z różnych okresów jego życia i twórczości.
Pamięć o ziemi ukraińskiej w utworach tego pisarza określa w sposób zdecydowany tło, przebieg fabularny, kreacje świata przedstawionego i bohaterów.


Магістр Юлія Малишко (Berdiańsk)
ЯВИЩЕ МОВНОЇ БІПОЛЯРНОСТІ СУЧАСНОГО УКРАЇНСЬКОГО СУСПІЛЬСТВА: СТАН, ПРОБЛЕМИ, ПЕРСПЕКТИВИ
Celem tego arykułu jest przeprowadzenie analizy zjawiska językowej bipolarności we współczesnym społeczeństwie ukraińskim oraz wyznaczenie zasobów wpływu na rozwój języka ukraińskiego.


Ірина Рубцова (Berdiańsk)
ПРОЯВИ УКРАЇНСЬКО-РОСІЙСЬКОГО БІЛІНГВІЗМУ В УКРАЇНОМОВНИХ ОГОЛОШЕННЯХ.
Autorka artykułu analizuje negatywne wpływy ukraińsko-rosyjskiego bilingwizmu na współczesny język ukraiński (na przykładzie ogłoszeń w prasie lokalnej).


К. філол. н. Петро Сигеда (Berdiańsk)
Неінтерфероніми бердянської російської мови
Autor artykułu analizuje fonetyczne, morfologiczne, leksykalne, syntaktyczne i inne zjawiska „berdiańskiego języka rosyjskiego”, które nie są wynikiem wpływów języka ukraińskiego, stąd określane jako nieinterferonimy.

Валентина П'ятак (Berdiańsk)
ПРОБЛЕМИ УКРАЇНСЬКО-РОСІЙСЬКОГО БІЛІНГВІЗМУ І ПРИРОДА ЙОГО ВПЛИВУ НА СУСПІЛЬСТВО І ОСОБИСТІСТЬ
Autorka artykułu analizuje problemy ukraińsko-rosyjskiego bilingwizmu w kontekście kształtowania osobowości.


Ольга Попова
ОСОБЛИВОСТІ ФУНКЦІОНУВАННЯ МІЖМОВНИХ ОМОНІМІВ В УМОВАХ БІЛІНГВІЗМУ: ПОРІВНЯЛЬНИЙ АСПЕКТ
W artykule autorka na podstawie materiałów języka polskiego, ukraińskiego i rosyjskiego próbuje klasyfikować międzyjęzykową omonimię. Uwaga skupiona jest na pozytywnych fragmentach międzyjęzykowej omonimii, którą można wykorzystać w nauczaniu języka spokrewnionego.


mgr Joanna Oczoś (Rzeszów)
GWARANCJE PRAW DLA MNIEJSZOŚCI POLSKIEJ NA UKRAINIE
Trzon niniejszego opracowania stanowi analiza obowiązujących gwarancji prawnych dla mniejszości polskiej na Ukrainie, stąd zasadne jest przedstawienie struktury liczbowej mniejszości polskiej i jej zmian na przestrzeni lat 1959 – 2001.


Mgr Alla Karnaukh (Rzeszów)
PRAWNY STATUS JĘZYKÓW NA UKRAINIE A RZECZYWISTY JEGO STAN
Sukcesem ukraińskiej polityki etnicznej w okresie kształtowania się współczesnej idei narodowej jest zapewnienie praw mniejszościom narodowym w ustawodawstwie krajowym. Jednak wzmacnianie prawnego statusu mniejszości nie może odbywać się kosztem praw i swobód narodu ukraińskiego.


Dr Paweł Nikitenko (Lignica)
SZKOLNICTWO UKRAIŃSKIE W LEGNICY
Mniejszość ukraińska w Polsce stanowi znaczy odsetek ludności tego kraju.
Właśnie stan stan oświaty tej mniejszości na Górnym Śląsku jest przedmiotem rozważń autora.


Магістр Войцех Яновськи (Warszawa)
СТАНОВИЩЕ УКРАЇНЦІВ У ВЕЛИКІЙ РУМУНІЇ
Gwałtowne geopolityczne zmiany w Europie na początku XX wieku przyczyniły się do istotnych zmian etnokulturowego wizerunku starego kontynentu. Powstanie Wielkiej Rumunii negatywnie wpływało na sytuację mniejszości ukraińskiej zamieszkałej na terenach nowego państwa.
Na tle polityki rumunizacji, nie posiadając statusu mniejszości narodowej, Ukraińcy byli pozbawienie wszelkich szans na jakikolwiek rozwój.
Właśnie stan mniejszości ukraińskiej w Wielkiej Rumunii jest przedmiotem rozważań autora.


Dr Helena Krasowska (Warszawa)
POLACY BERDIAŃSKA: WYBRANE ZAGADNIENA JĘZYKOWE
Polska mniejszość Berdiańska na tle ‘tygla kulturowego’, czym niewątpliwie jest Ukraina Wschodnia, jest zjawiskiem unikalnym. Historia rozwoju tej wspólnoty jest ściśle związana z działalnością parafii rzymsko-katolickiej oraz z szeregiem instytucji oświatowych. Taka współpraca jest rękojmią dalszego rozwoju kulturowego, w tym językowego, Polaków regionu Morza Azowskiego.


Dr Grzegorz Bonusiak (Rzeszów)
OCHRONA PRAW MNIEJSZOŚCI NIEMIECKOJĘZYCZNEJ W POŁUDNIOWYM TYROLU
Ochrona praw mniejszości, w tym mniejszości narodowych, etnicznych, językowych czy religijnych jest dziś wpisana na stałe w międzynarodowy system umów i zobowiązań.
W przestrzeni europejskiej ukształtował się specyficzny katalog zakazów i praw uznanych i obowiązujących demokratyczne państwa europejskie, ale promieniujący również na kraje o innych systemach politycznych i leżące na innych kontynentach.
Górna Adyga (Południowy Tyrol) to leżąca na północy, przy granicy z Austrią część Włoch. Specjalny status tego regionu jest uwarunkowany mieszkającą w tej części Alp dużą zbiorowością osób posługujących się językiem niemieckim.
Analizując obecny stan spraw w rozpatrywanym regionie autor zadaje pytanie: czy silna ochrona mniejszości nie narusza w istocie zasady powszechnej równości poprzez nadmierne jej uprzywilejowanie?

Dr Bartłomiej H. Toszek (Szczecin)
MIĘDZY BRYTYJSKOŚCIĄ I WALIJSKOŚCIĄ. KULTUROWE UWARUNKOWANIA DEWOLUCJI W WALII
Reforma decentralizacyjna w Walii była wynikiem wielu czynników ukształtowanych w ciągu 700 letniej, wspólnej historii Walii i Anglii. Bezwątpienia, bezpośrednim powodem wprowadzenia decentralizacji było niezadowolenie społeczności lokalnej sytuacją ekonomiczną w latach 80 i 90 XX wieku. Mimo tego, czynniki ekonomiczne odegrały bardzo ważną rolę tylko w końcowej fazie długotrwałego procesu kreowania tożsamosci narodowej, w nowoczesnym rozumieniu tego słowa (jako dążenie w kierunku państwowości). Początkiem tego procesu było podtrzymywanie kulturowej i językowej odrębności w kontaktach z Angielskimi lordami i sąsiadami. Pomimo prób ze strony władzy, aby „rozmyć” walijskoskość w szerszej koncepcji angielskości, a potem brytyjskości, kultura narodowa i język nadal są obecne w sercach walijczyków. W przeciwieństwie do całkowitego politycznego, administracyjnego i prawnego ujednolicenia Walii z Anglią (będąca sercem Wielkiej Brytanii) i jej słabości gospodarczej, która doprowadziła do podatności na zewnętrze wpływy, kultura pozostała elementem odróżniającym Walijczyków spośród innych grup społecznych zamieszkujących Wielką Brytanię. Muzyka i literatura pomogły zachować język narodowy, a renesans cymraeg doprowadził do tego, że języka walijskiego używa się dziś w radiu, telewizji i internecie. Elementy kulturowe i językowe były jedynymi motywami, które doprowadziły do budzenia się tendencji nacjonalistycznych na przełomie XIX i XX wieku. Stały się one też podstawą dla wielu partii politycznych w regionie ubiegających się o miejsca w parlamencie, zwłaszcza dla partii Palid Cymru. Bez nich budzenie tożsamości walijskiej, w politycznym sensie tego słowa, nie byłoby możliwe. Prawdziwe wydaje się stwierdzenie, że w dzisiejszych czasach kultura narodowa i język stanowią platformę łaczącą tradycję średniowiecznego państwa z jej współczesnymi oznakami: zgromadzenie narodowe, rząd i przede wszystkim – dumą narodową.


Д-р Гелена Красовська (Warszawa),
доц. к. філол. н. Петро Сигеда (Berdiańsk)
КУЛЬТУРНО-МОВНА КАРТИНА КАРПАТСЬКОЇ БУКОВИНИ
Autorzy artykułu opisują ślady wielokulturowości na Bukowinie Północnej (ukraińskiej), szczególnie skupiają swą uwagę na faktak interferencji językowej w tym regionie. Podane fakty były zbierane w okolicach miasteczka Storożyniec.


Prof. dr hab. Andrzej Bonusiak, Mgr Dorota Semków-Chajko (Rzeszów)
WSPÓŁPRACA NAUKOWA UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO Z OŚRODKAMI AKADEMICKIMI UKRAINY (OD MOMENTU POWSTANIA UCZELNI DO KWIETNIA 2009 ROKU)
Większość uczelni na Podkarpaciu powiązana jest umowami o współpracy z uczelniami ukraińskimi. Owe umowy dotyczą zarówno kwestii naukowych, jak i dydaktycznych. Najwięcej tego typu umów realizował i nadal realizuje Uniwersytet Rzeszowski, współpracując z kilkunastoma uniwersytetami, 2 politechnikami, kilkoma akademiami oraz instytutami. Współpraca Uniwersytetu Rzeszowskiego z ośrodkami akademickimi Ukrainy stanowi istotny element całości współpracy naukowej tej uczelni i wykazuje tendencję wzrostową. Przybrała różnego rodzaju formy. Oprócz wspólnie organizowanych międzynarodowych naukowych konferencji, są to przede wszystkim prowadzone badania naukowe, zarówno nad wspólną historią, jaki i nad problemami informatycznymi, biologicznymi, fizycznymi, socjologicznymi, pedagogicznymi oraz ekonomicznymi oraz przyjazdy naukowców ukraińskich do Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz pracowników UR do uczelni ukraińskich. Często też polscy oraz ukraińscy naukowcy tworzą zespół redakcyjny czy też Radę Naukową wydawanego czasopisma, periodyku itp. Współpraca naukowa Uniwersytetu Rzeszowskiego z uczelniami ukraińskimi przejawia się również w kurtuazyjnych wizytach pracowników naukowych w partnerskich uczelniach. Oprócz pracowników naukowych we współpracę tą zaangażowani są studenci, których współdziałanie ze studentami z uczelni po drugiej stronie granicy również przybrała różnego rodzaju formy. W strukturze Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz ukraińskich ośrodków akademickich nie brakuje osób, które wyrażają chęć i są zwolennikami podtrzymywania stosunków naukowych.


Prof. dr hab. Natalia Ursu (Kamieniec Podolski)
PROJEKTY PRZEBUDOWY ŚWIĄTYŃ DOMINIKAŃSKICH NA TERYTORIUM UKRAINY W XIX W. (W OPARCIU O MATERIAŁY ROSYJSKIEGO PAŃSTWOWEGO ARCHIWUM HISTORYCZNEGO W SANKT PETERSBURGU)
W niniejszym artykule zostały omówione niektóre projekty przebudowy świątyń dominikańskich na terytorium Ukrainy w XIX wieku, które udało się odnaleźć w 2005 r. w Rosyjskim Państwowym Archiwum Historycznym w Sankt Petersburgu.


Dr Iwan Kozłowski (Lwów)
UKRAIŃSKIE EUROREGIONY INSTRUMENTEM EUROPEJSKIEJ INTEGRACJI UKRAINY
Współpraca transgraniczna staje się dla Ukrainy jednym z ważnych kierunków integracji europejskiej, realizowanej na szczeblu regionalnym oraz zaczyna zajmować wiodące miejsce w procesie kształtowania jej polityki regionalnej. Pogłębienie współpracy transgranicznej otwiera nowe możliwości dla aktywizacji działalności gospodarczej na terenach peryferyjnych oraz podniesienia ich zdolności konkurencyjnych poprzez mobilizowanie potencjału naturalno-zasobowego sąsiadujących terenów.


Магістр Олег Кирпичов (Berdiańsk)
ЄВРОРЕГІОНИ ЯК СКЛАДОВА РЕГІОНАЛЬНОЇ ПОЛІТИКИ ЄС ТА ЄВРОПЕЙСЬКОЇ ПОЛІТИКИ СУСІДСТВА
Autor artykuły nakreśla najistotniejsze momenty Regionalnej Polityki UE i Europejskiej Polityki Sąsiedztwa w kontekście historii powstania i funkcjonowania euroregionów. Dokonano analizy kieunków współpracy transgranicznej pomiędzy Ukrainą a Unią Europejską. Także autor rozważa perspektywy rozwoju euroregionów, do których należy Ukraina.